Kleurrijke kunstwerken…

250.000 mensen en een miljoen dieren… In 1995 leidt extreem hoog water tot de grootste evacuatie sinds de Tweede Wereldoorlog. Het wassende water vormde de aanleiding voor het landelijke programma van Rijkswaterstaat: Ruimte voor de Rivier. In Gelderland bouwde Van Hattum en Blankevoort samen met Boskalis tussen Veessen en Wapenveld een hoogwatergeul.

2014

Hoogspanningsmasten staan op ‘stalen stelten’. Twee dijken van ongeveer acht kilometer lang verdwijnen in het weiland en markeren de grenzen van de geul, waarvan de breedte varieert van 500 tot maximaal 1500 meter. In de verte achter de oorspronkelijke dijk, glinstert de IJssel in de herfstzon. Ze wacht geduldig tot ze straks in de scherpe knik bij Veessen de kans krijgt ‘uit de bocht’ te vliegen en het polderland in te stromen. ‘Maar dat zal waarschijnlijk niet zo vaak gebeuren’, verwacht de projectcoördinator van Van Hattum en Blankevoort. ‘Gemiddeld één keer in een mensenleven!’

Kleurenwaaier
De hoogwatergeul wordt in gebruik genomen wanneer het water in de IJssel op 5,65 meter boven NAP staat. De waterstand bij Veessen daalt dan met ongeveer 71 centimeter. ‘Bovenstrooms’ werkt dit door tot een daling van 20 centimeter bij Deventer en zelfs nog tot een daling van 5 centimeter bij Zutphen. Dertien bruggen, negen stuwen, drie gemalen en vier doorlaten; de kunstwerken zijn talrijk. Maar dé eyecatcher is ongetwijfeld de 800 meter lange brug en inlaat. Zelfs de kleurstelling van het beton behoort tot de esthetische criteria.

Rode melkmeisjes
Robuuste repeterende portalen en strakke stalen kleppen die als een vizier van een helm omhoog klappen… De Tolbrug – zoals de inlaat is gedoopt – is met recht een kunstwerk. De architect heeft het ontwerp tot in detail uitgewerkt. Zo zijn de hijsogen van de kleppen uit het zicht geplaatst. De brug kent geen vangrails, maar een voertuigkerende leuning. Uit esthetisch oogpunt bedacht de architect ook een afneembaar systeem om de kleppen te openen en sluiten. Op elke pijler staat een rood ‘melkmeisje’: een ophangjuk voor de cilinders. ‘We hebben nu twee kleppen geplaatst, maar als ze alle zestig hangen en getest zijn, worden de 120 cilinders opgeslagen in een speciaal depot en moeten de melkmeisjes er eigenlijk ook weer af’, legt de projectcoördinator uit. De opdrachtgever plaatst alles alleen terug bij dreigend hoogwater en om jaarlijks te oefenen en testen.’

Botsauto…
De pijlers van de brug zijn gegoten met een stalen bekisting. ‘Visueel levert dat een beter resultaat op en bovendien is dat met deze repeterende vorm eenvoudiger. Omdat er een toog in het ontwerp zit – pijler dertig is ruim een meter hoger dan pijler één – moesten we de kist wel telkens een paar centimeter ophogen.’ Het vlechtwerk gebeurde elders, zodat de wapening prefab werd aangeleverd. ‘Alle aan- en afvoer over water. Dat was één van onze EMVI-beloften. Maar voor beton bleek dat niet haalbaar. Onze unieke oplossing: een mobiele betoncentrale die on site beton produceert.’ Het project kent meer bijzondere dimensies. Voor de voertuigkerende leuning moest bijvoorbeeld een botsproef gedaan worden in Duitsland. ‘In een testopstelling van zestig meter knalde een met sensoren en camera’s uitgeruste oude Volkswagen Passaat met tachtig kilometer per uur tegen onze leuning. We kregen één kans om het te testen. Gelukkig klopten onze berekeningen en zijn we op alle onderdelen geslaagd!’

Met de officiële opening van de hoogwatergeul op donderdag 23 februari 2017 is ook Veessen-Wapenveld nu beter voorbereid op overstromingen. Met een reeks maatregelen zorgden we zelfs voor een waterstandverlaging van maar liefst 71 centimeter! De grootste daling in centimeters van alle Ruimte voor de Rivierprojecten. Om de komst van de geul mogelijk te maken moesten 9 boeren en 5 burgers verkassen naar elders. De grond die zij achterlieten is toebedeeld aan de boeren die in het gebied kunnen blijven. Zij die konden blijven, boeren daar nu met een gerust hart. Met beiden voeten in de modder, maar niet in het water!